Trong cuộc sống, đôi khi việc phải đưa ra quyết định cho một vấn đề sẽ khiến bạn khá lúng túng và mơ hồ. Để củng cố cho việc xử lý tình huống hiệu quả, bạn sẽ cần kết hợp sự hiểu biết cũng như khả năng linh hoạt của bản thân trong việc tiếp cận vấn đề và vận dụng những mô hình tư duy phù hợp đáp ứng khả năng suy nghĩ và tính toán một cách cụ thể thấu đáo.
Trên thực tế, các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thường được dẫn dắt bởi những mô hình tư duy tiêu chuẩn, những mô hình này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một doanh nghiệp thành công bền vững không ngừng cải thiện năng lực và quy trình làm việc hợp lý.
I. Giới thiệu
- Định nghĩa
“Mô hình tư duy” là những cấu trúc giúp chúng ta suy nghĩ và hiểu về các hiện tượng, các vấn đề xung quanh một cách hiệu quả hơn. Nói một cách dễ hiểu, mô hình tư duy chính là việc chúng ta suy nghĩ và tiếp cận vấn đề một cách có hệ thống.
- Công dụng:
“Mô hình tư duy” được coi như chiếc hộp công cụ có thể hỗ trợ bạn xử lý những tình huống phức tạp kể cả khi bạn chưa có đủ thông tin hoặc chưa hiểu rõ mọi khía cạnh chỉ với 3 nguyên lý cơ bản:
- Chia nhỏ những vấn đề phức tạp thành yếu tố dễ quản lý và giải quyết: giúp cho bạn không bị choáng ngợp
- Tối ưu hóa sự lựa chọn: giúp bạn đánh giá và so sánh các phương án một cách rõ ràng và có hệ thống
- Cấu trúc lại mọi thứ, biến các khái niệm rối ren trở nên dễ hiểu và dễ áp dụng: hỗ trợ bạn đưa ra quyết định chính xác hơn và tự tin hơn.
Để đạt được hiệu quả tối ưu, bạn cần kết hợp sự hiểu biết và khả năng linh hoạt của bản thân trong việc vận dụng chúng.
II. Các mô hình tư duy
- Tư duy lõi
Các mô hình tư duy lõi sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền tảng tư duy vững chắc và giúp bạn linh hoạt trong mọi tình huống qua nhiều góc nhìn và suy nghĩ khác nhau bao gồm:
- Bản đồ chưa chắc đã phản ánh đúng địa hình: mô hình này nhấn mạnh rằng các mô hình hay khái niệm bạn xây dựng trong đầu chỉ là sự đơn giản hóa để hiểu và giải quyết vấn đề, nhưng chúng không hoàn toàn phản ánh được sự phức tạp và thay đổi không ngừng của thực tế.
- Quản lý kỳ vọng: là quá trình điều chỉnh kỳ vọng của bạn và người khác để tránh sự xung đột hoặc thất vọng. Việc này sẽ giúp bạn có thể quản lý mục tiêu và kết quả một cách hiệu quả hơn.
- Biên an toàn: một chiến lược dự phòng để bảo vệ bạn khỏi rủi ro không lường trước được trong các quyết định quan trọng. Tạo ra khoảng đệm an toàn giúp làm giảm thiểu tổn thất.
- Tư duy “What if”: là một phương pháp đưa ra các tình huống giả định để hiểu rõ hơn về vấn đề hoặc đưa ra quyết định trong điều kiện không chắc chắn.
- Vòng tròn năng lực: giúp bạn nhận ra những lĩnh vực bạn có hiểu biết sâu sắc và những lĩnh vực bạn không am hiểu để từ đó bạn có thể tập trung vào những gì mình làm tốt và tránh mắc phải những quyết định sai lầm trong lĩnh vực ngoài khả năng của bản thân
- Tư duy xác suất: đánh giá các kết quả có thể xảy ra và xác suất của từng kết quả thay vì chỉ tin vào một kết quả duy nhất
- Tư duy nguyên bản: phân tích và xây dựng lại vấn đề từ những nguyên lý cơ bản nhất, bỏ qua các giả định thông thường để bạn có cái nhìn sáng tạo và tìm ra những giải pháp mới mẻ hiệu quả hơn
- Tư duy ngược: phương pháp phân tích vấn đề đi từ kết quả đã có và đi ngược lại để hiểu rõ nguyên nhân hoặc các yếu tố cần thiết. Ví dụ thay vì tìm cách thành công, bạn có thể tự hỏi “Làm sao để không thất bại?”
- Nguyên lý 80/20: nguyên lý này chỉ ra rằng 80% kết quả đến từ 20% nỗ lực hoặc nguyên nhân, mô hình này sẽ giúp bạn tập trung vào những yếu tố quan trọng nhất để tối ưu hóa tài nguyên và công sức
- Dao cạo Hanlon: nguyên lý này cho rằng bạn không nên vội đánh giá hành động của người khác có chủ ý xấu nếu chưa có bằng chứng rõ ràng, nó khuyến khích bạn tìm hiểu rõ bối cảnh vấn đề và các nguyên nhân hợp lý khác.
- Tư duy phân tích vấn đề
Tư duy phân tích vấn đề là công cụ bổ trợ cho bộ tư duy lõi, giúp bạn khám phá và làm sáng tỏ những nguyên nhân tiềm ẩn để đưa ra những quyết định bền vững hiệu quả hơn.
Tư duy phân tích vấn đề sẽ có 4 mô hình bao gồm:
- 5W1H: công cụ phân tích cơ bản để hiểu cặn kẽ vấn đề bằng cách trả lời các câu hỏi: Who (Ai)?, What (Cái gì)?, When (Khi nào)?, Where (Ở đâu)?, Why (Tại sao)?, How (Như thế nào)?
- Tư duy bậc hai: tập trung vào việc nghĩ về hậu quả của các kết quả gián tiếp, các tác động lâu dài của các hành động trong tương lai thay vì chỉ nhìn nhận tác động trực tiếp trước mắt.
- 5 câu hỏi “Tại sao?”: kỹ thuật phân tích vấn đề bằng cách hỏi liên tiếp “Tại sao?” 5 lần đẻ đi sâu vào nguyên nhân gốc rễ.
- Tư duy dựa trên giả thuyết: cách tiếp cận giải quyết vấn đề thông qua việc xây dựng giả thuyết ban đầu, thử nghiệm và kiểm tra giả thuyết đó để tìm ra giải pháp tối ưu.
- Tư duy tổ chức và ưu tiên
Sau khi đã nhìn nhận được cốt lõi và phân tích sâu cho vấn đề, việc tư duy tổ chức và ưu tiên sẽ giúp bạn đưa ra quyết định hiệu quả hơn bằng việc tối ưu hóa cách phân bổ thời gian, năng lượng, tài nguyên và nhân lực để đạt được mục tiêu.
Tư duy tổ chức và ưu tiên bao gồm 3 mô hình, mỗi mô hình đều có thể áp dụng thực tiễn trong công việc hàng ngày và ở các cấp độ khác nhau bao gồm:
- Ma trận Eisenhower: giúp phân loại công việc dựa trên mức độ quan trọng và cấp bách, từ đó giúp bạn ưu tiên các nhiệm vụ quan trọng, tránh bị cuốn vào những công việc không mang lại giá trị lớn.
- Khung Cynefin: giúp bạn xác định và phân loại các vấn đề trong công việc theo bối cảnh khác nhau, từ đó lựa chọn phương pháp giải quyết phù hợp với từng tình huống, tối ưu quyết định trong môi trường phức tạp.
- Chi phí cơ hội: giúp bạn nhận thức và đánh giá giá trị của lựa chọn bị bỏ qua khi đưa ra quyết định, từ đó giúp tối ưu hóa các quyết định bằng cách chọn lựa phương án mang lại giá trị lớn nhất.
- Tư duy giao tiếp và trình bày
Sau khi đã sắp xếp và phân bổ nguồn lực hợp lý, tư duy giao tiếp và trình bày đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt thông tin, ý tưởng một cách rõ ràng mạch lạc để tăng cường hiệu quả trong việc chia sẻ và thuyết phục người nghe.
- MECE: loại bỏ sự trùng lặp thông tin, đảm bảo mọi yếu tố được trình bày đầy đủ để người nghe dễ hiểu và tiếp nhận thông tin
- Kim tự tháp MINTO: xây dựng các lập luận chặt chẽ từ tổng quát đến chi tiết, làm tăng tính logic và sức thuyết phục cho bài thuyết trình.
- STAR: tư duy trình bày tình huống thực tế qua các yếu tố như mô tả vấn đề (Situation), công việc phải thực hiện (Task), hành động đã thực hiện (Action) và kết quả (Result)
- SCQA: nguyên tắc “kể chuyện” – tư duy trình bày một cách mạch lạc và hiệu quả để dễ dàng truyền đạt thông tin rõ ràng và thuyết phục.
- SMART: thiết lập mục tiêu rõ ràng và có thể đạt được – Có tính cụ thể (Specific), có thể đo lường được (Measurable), khả thi (Achievable), phù hợp với chiến lược công ty (Relevant), có thời gian hoàn thành rõ ràng (Time-bound)
- Tư duy đổi mới
Những mô hình tư duy đổi mới luôn thúc đẩy việc sáng tạo, giúp bạn phát hiện ra những cơ hội mới để cải thiện hiệu suất và tạo ra sự khác biệt để thực hiện những chiến lược đổi mới trong cách vận hành đội nhóm/doanh nghiệp.
- 6 chiếc mũ tư duy: Mũ trắng (lý trí, dữ liệu), mũ đỏ (cảm xúc, trực giác), mũ đen (phê phán, cảnh giác), mũ vàng (lạc quan, tích cực), mũ xanh (quản lý, tổ chức) và mũ đen (sáng tạo, tưởng tượng) – giúp bạn tiếp cận vấn đề với nhiều góc độ khác nhau.
- Tư duy bánh đà: thúc đẩy sự tăng trưởng bền vững qua việc liên tục cải tiến và lặp đi lặp lại các hành động nhỏ có tác động tích cực.
- Vòng lặp phản hồi: quá trình liên tục đánh giá kết quả, học hỏi và điều chỉnh hành động dựa trên phản hồi thu được – giúp bạn có thể sử dụng những dữ liệu phản hồi này để cải thiện và tiến bộ không ngừng.
III. Kết luận
Các mô hình tư duy được coi là những công cụ hỗ trợ rất đa năng và hữu dụng, nhưng để sử dụng chúng một cách hiệu quả và thành thạo, bạn cần luyện tập thường xuyên. Trong thực tế, một vấn đề có thể được giải quyết bằng nhiều mô hình tư duy khác nhau và việc kết hợp các mô hình này sẽ giúp bạn giải quyết vấn đề một cách toàn diện và tối ưu nhất.
Bạn có thể tra cứu và tìm hiểu kỹ hơn về từng mô hình tư duy qua tên gọi của chúng và tìm đọc các case study phù hợp với thực tế mà bạn có thể áp dụng luôn cho công việc của mình.
Mong bài viết sẽ hữu ích và mở ra những góc nhìn mới trong việc nhìn nhận và giải quyết vấn đề trong công việc cũng như cuộc sống của các bạn.
Chúc các bạn thật nhiều thành công và luôn đạt kết quả tốt như mong đợi!
